به نام خدا

در باره ی حق ورهپویان حق وحقیقت؛ مباحث گوناگون ومتنوعی بیان شده که می توان برآیند همه واساس واصل آن را در کلمات مولی الموحدین ، امام المتقین ، یعسوب الدین ، قائد الغرّ المُحجّلین امیر المؤمنین علی علیه السلام یافت .

خصوصیات ونکاتی در مورد حق واهل آن 

   مجموع نکته‏هایی که مولا علی علیه السلام در خطبه ی 216  «1» درباره حق فرموده اند چهار چیز است :

1) حق در زبان آسان‏ترین چیزها و در عمل‏ مشکل ترین کارهاست ، چقدر خوب و آسان می‏توان در اطراف حق گفت و نوشت و توصیف‏ کرد که در اطراف هیچ چیز دیگر اینطور نمی‏توان میدان داری کرد ، هیچ چهره‏ای مانند چهره ی حق زمینه توصیف و ستایش ندارد ولی در مرحله عمل هیچ میدانی از میدان حق تنگ تر و صعب العبورتر نیست و چقدر عبور از آن گردنه‏ها دشوار است .

 عمل ، ملاک قضاوت درباره اشخاص است نه گفتار .

2)  خدای متعال حقوق مردم‏ را بر یکدیگر یک طرفی وضع نکرده ، حقوق متبادل است ،  دو طرفی است ، چنین نیست‏ که

مثلا بعضی ، صرفا به عهده ی دیگران حقوقی داشته باشند ولی خودشان از دیگران‏ حقی بر عهده نداشته باشند؛ هر کس حقی بر عهده‏ ی اجتماع دارد تکلیف و دِینی هم به اجتماع دارد ، تنها ذات مقدس باری تعالی که‏ غنی کامل و مالک مطلق است از این قانون مستثنی است ، خداوند متعال برمخلوقات خود حقوقی دارد و بندگان او مدیون فضل و نعمت او و مسؤول امر او می‏باشند ولی ذات مقدس او مدیون هیچ موجودی نمی‏باشد .

 3)  رسیدن به‏ حقوق ، بدون تعاون و کمک میسر نمی‏شود ، یک فرد هر اندازه‏ کامل و منزه باشد ، هر اندازه سابقه‏اش در حق زیاد باشد ؛ از کمک و همکاری‏ دیگری بی نیاز نیست ، و هیچکس هم هر اندازه در نظرها کوچک و حقیر باشد ؛ پایین تر از این نیست که کمک کار و مدد کار دیگران‏ باشد . نباید چنین تصور کرد که فلان شخص کم شخصیت تر از این است که او را در همکاریهای اجتماعی ، در راه خیر؛ به بازی بگیریم ، هیچ کس ما فوق همکاری و هم فکری با دیگران نیست . همان‏ طوری که هیچ کس مادون همکاری و هم فکری نیست .

و 4)  (اهل حق) از استماع تذکرات اصلاحی و انتقادات صحیح و بجا؛ ابا و امتناعی ندارند ، اولین دلیل صدق و کذب کسی که مدعی است اهل حق است و روی مرز حق رفتار می‏کند یا نمی‏کند این است که گوشش آماده ی شنیدن انتقاد و اعتراض باشد . اهل حق هرگز از اینکه تذکری به آنها داده شود ناراحت نمی‏شوند و اگرکسی‏ از عرضه داشتن حق بر او ناراحت می‏شود ؛ از عمل به حق به طریق اولی  روگردان‏ است . هیچ فردی از افراد نیست که در سطح بالاتر از اعتراض و انتقاد قرار گرفته باشد .

امام علی علیه‏ السلام این مطلب را درباره ی خودش فرمود و از مردم تقاضا می‏کرد هر تذکری دارید به من بدهید که من از این تذکرات خوشوقتم .

(توضیح اینکه: اگر کسی خود را برای نقد شدن عرضه می کند به معنای این نیست که لزوما نقد شونده ،اشتباه وخطایی دارد ؛ بله ممکن است نقد کننده اقتضاءات ، دلایل ومصالح آن اقدام یا سخن را نداند ویا تحلیل صحیحی از آن  نداشته باشد  ونقد نماید ، که طبیعتا با پاسخ مستدل واطمینان بخش از سوی نقد شونده ؛ حقانیت وعدم خطای او ثابت می گردد ، کما اینکه در مورد سیره ی حضرات معصومین علیهم السلام چنین مواضع وحالاتی نقل شده است )«2»./. ح - ط

پاورقی:

«1» نهج البلاغه خطبه ی 216 (مرحوم دشتی) :   
از خطبه هاى آن حضرت است
که در صفّین بیان فرموده اند :

اَمّا بَعْدُ، فَقَد جَعَلَ اللّهُ  سُبْحانَهُ لى عَلَیْکُمْ حَقّاً بِوِلایَةِ اَمْرِکُمْ،  
اما بعد، خداوند به خاطر  حکمرانى من بر شما براى من بر عهده شما حقّى قرار داده،
وَ لَکُمْ عَلَىَّ مِنَ الْحَقِّ مِثْلُ الَّذى لى عَلَیْکُمْ. وَ الْحَقُّ اَوْسَعُ الاَْشْیاءِ
و شما را نیز بر من حقّى است مانند حقّى که مرا بر شماست. حقّ در عرصه وصف
فِى التَّواصُفِ، وَ اَضْیَقُهافِى التَّناصُفِ... .
وسیع ترین اشیاء، و در مرحله انصاف تنگترین چیزهاست. …

«2» برای مطالعه ی بیشتر به کتاب حکمت ها واندرز ها ج1 ص 109 تا 123 ونیز سیری در نهج البلاغه ص 125به بعد ؛ ازآثار شهید مطهری  وشروح نهج البلاغه مراجعه فرمایید.